「花火」(Hanabi) ดอกไม้ไฟ

เรื่องโดย : Azu’Nyan Prae

สวัสดีค่ะเพื่อนๆทุกคน กลับมาพบกันอีกครั้ง กับเกร็ดความรู้ดีๆเกี่ยวกับภาษาญี่ปุ่น ที่พร้อมเสิร์ฟถึงหน้าจอให้กับเพื่อนๆทุกคนถึงที่เลยค่ะ

ถ้าจะพูดถึงฤดูร้อนของประเทศญี่ปุ่นก็ต้องนึกถึง ทะเล สระว่ายน้ำ น้ำแข็งใส ทุ่งดอกทานตะวัน แตงโม และอื่นๆอีกมากมาย แต่สิ่งหนึ่งที่ขาดไม่ได้ก็คือ ดอกไม้ไฟ มือที่ถือดอกไม้ไฟเล่นกันอย่างสนุกสนาน และเพลิดเพลินกับการแสดงดอกไม้ไฟ ฤดูร้อนของประเทศญี่ปุ่นที่ไหนๆก็ต้องมีกันใช่ไหมค่ะ วันนี้จึงอยากจะพาเพื่อนๆไปทำความรู้จักกับ “ดอกไม้ไฟ” กันค่ะไปติดตามชมได้เลยค่ะ

「花火」(Hanabi) ดอกไม้ไฟ

ประวัติความเป็นมา

แหล่งกำเนิดของดอกไม้ไฟมี 2 ทฤษฎี คือ ทฤษฎีเกี่ยวกับ 「爆竹Bakuchiku ประทัดไฟ 」และทฤษฎีเกี่ยวกับ「火薬 kayaku ดินปืน」 แต่ก็ดูเหมือนว่าจะมีต้นกำเนิดมาจากประเทศจีน จากนั้นจะถูกส่งไปยังประเทศอิตาลี และได้รับการพัฒนาไปยังประเทศโปแลนด์และประเทศอังกฤษในแถบทวีปยุโรป ที่ประเทศญี่ปุ่นเริ่มมีการผลิตดอกไม้ไฟขึ้น ซึ่งหลังจากศตวรรษที่16 ได้นำปืนเข้ามาจากต่างประเทศ นอกจากนี้บุคคลที่ชมการแสดงดอกไม้ไฟเป็นครั้งแรกของประเทศญี่ปุ่นก็คือ 「徳川家康」 โทคุงาว่า อิเอะยาสุ (เป็นโชกุนที่1ในยุคเอโดะ)

hanabi2

「徳川家康」 (Tokugawa Ieyasu) (เป็นโชกุนที่1ในยุคเอโดะ)

บุคคลที่ชมการแสดงดอกไม้ไฟเป็นครั้งแรกของประเทศญี่ปุ่น

จุดกำเนิดดอกไม้ไฟของญี่ปุ่น

ประวัติความเป็นมาของดอกไม้ไฟในประเทศญี่ปุ่น เริ่มต้นเมื่อปี 1543 เริ่มมีการสืบทอดเรื่องปืนและดินปืนมายัง「種子島Tanega shima เกาะทะเนะกะ」 พอช่วงปี 1613 คนอังกฤษก็แสดงดอกไม้ไฟให้「徳川家康」 โทคุงาว่า อิเอะยาสุ ได้เห็นถึงความสวยงาม ซึ่งแสดงให้เห็นถึงจุดเริ่มต้นของประวัติศาสตร์ดอกไม้ไฟในญี่ปุ่น ดอกไม้ไฟสมัยนั้นจะใช้ทฤษฎีที่นำต้นไผ่มาตัดออกแล้วนำเอาผงสีดำของดินปืนมาอัดใส่ในกระบอกไม้ไผ่ให้แน่นและจุดไฟที่ปลายกระบอกด้านบนจนเกิดเป็น「火の粉Hi no ko ประกายไฟ」พุ่งออกมา เจ้าสิ่งนี้เค้าเรียกว่า 「立火 Tatebi พลุไฟที่มีลักษณะเหมือนน้ำพุ」หลังจากอิเอะยาสุชมการแสดงดอกไม้ไฟนั้น ดอกไม้ไฟจึงมีกันอย่างแพร่หลายมากขึ้น

วิวัฒนาการของดอกไม้ไฟ

ปี 1659 ในช่วงสมัยเอโดะมีผู้ชายคนหนึ่งที่ออกมาทำงานจากถิ่นกำเนิดมาถึงเอโดะ(ซึ่งเป็นโตเกียวในปัจจุบันนี้) โดยเค้าผู้นี้มีความสามารถด้านเกี่ยวกับดินปืนมีนามว่า「鍵屋弥兵衛Kagiya Yahee คากิยะ ยาเฮ 」เริ่มสร้าง「商売Shoobai ธุรกิจ」เปิดร้านเล็กๆขาย「玩具花火Omocha hanabi ของเล่นพวกดอกไม้ไฟ」อยู่ย่าน「日本橋 Nihonbashi นิฮงบาชิ」 การทำดอกไม้ไฟของเค้านั้นจะเอาดินปืนมาปั้นเป็นก้อนกลมๆเล็กๆอัดใส่หลอดให้แน่น เมื่อจุดไฟแล้ว「炎Honoo เปลวไฟ」จะพุ่งขึ้นมาควรรีบกระโดดออกมาจากสิ่งนั้นทันที ดอกไม้ไฟแบบนี้เป็นของเล่นที่หลายคนนิยมเล่นและขายดีมาก จึงเป็นจุดเริ่มของการมีร้านดอกไม้ไฟ คากิยะได้สืบทอดรุ่นต่อรุ่นกันมาถึง 13 รุ่นจนถึงยุคปัจจุบันนี้

ปี1733 มีการจัดการแสดงดอกไม้ไฟ「隅田川の川開き　Sumida-gawa no kawa biraki　เทศกาลแม่น้ำสุมิดะ」ปีก่อนหน้านี้ของสมัยเอโดะนั้น มีเชื้ออหิวาตกโรคระบาดไปทั่วจึงทำให้มีคนตายที่ถูกทิ้งตามข้างทางและถูกโยนทิ้งลงในแม่น้ำอย่างน่าเวทนา 「八代将軍吉宗　Hachi-dai shoogun Yoshimune　โชกุนที่8 โยชิมูเนะ」จึงจัดเทศกาลแม่น้ำ 「川施餓鬼　Kawa-segaki เพื่อปลอบโยนวิญญาณคนตายในแม่น้ำและภาวนาให้โรคระบาดนั้นหายไป」หลังจากนั้นจึงมีการจัดการแสดงดอกไม้ไฟในเทศกาลแม่น้ำของทุกๆปี ปัจจุบันนั้นจะมีการจัดขึ้นเป็นเทศกาลประจำปีโดยมีชื่อว่า (両国川開き花火Ryoogoku Kawabiraki Hanabi) จัดขึ้นที่โตเกียว ณ แม่น้ำสุมิดะ

ดอกไม้ไฟสมัยนั้นส่วนมากเป็นแบบน้ำพุและอุปกรณ์ดอกไม้ไฟยังไม่มีแบบยิงขึ้นฟ้า แต่ปี1804 คากิยะช่างทำดอกไม้ไฟได้ศึกษาวิจัยเกี่ยวกับการทำดอกไม้ไฟชนิดที่ยิงขึ้นฟ้าได้

hanabi4

hanabi5

両国川開き花火の様子

การแสดงดอกไม้ไฟเรียวโคคุคาวาบิราคิในยุคสมัยเอโดะ

ดอกไม้ไฟในยุคปัจจุบัน

ผู้เชี่ยวชาญด้านดอกไม้ไฟในยุคปัจจุบันได้สืบทอดเทคนิคแบบดั้งเดิม โดยจำลองวิธีการจุดดอกไม้ไฟด้วยคอมพิวเตอร์ที่ผสมผสานเทคโนโลยีการผลิตแบบใหม่ที่มีความทันสมัย ซึ่งวิจัยว่าจะสามารถสร้างความเพลิดเพลินให้กับผู้ชมให้มากยิ่งๆขึ้นไป ดอกไม้ไฟที่ญี่ปุ่นก็จะได้รับความนิยมจากต่างประเทศสูงขึ้น และหลังจากนี้ “ดอกไม้ไฟที่ญี่ปุ่น” จะไม่ใช่เป็นเพียงแต่คนญี่ปุ่นเท่านั้น แต่มันจะเป็นที่รักแก่คนทั่วโลก

การจัดแสดงดอกไม้ไฟที่ยิ่งใหญ่ทั่วประเทศ

ปัจจุบันการจัดแสดงดอกไม้ไฟของที่ญี่ปุ่นส่วนมากจะอยู่ช่วงกลางเดือนสิงหาคม โดยถูกจัด 450 ที่ขึ้นไปในทั่วประเทศ มีการจัดแสดงดอกไม้ไฟหลายๆอย่าง ทั้งงานขนาดเล็กจะจุด 1000 ชุด และงานที่มีขนาดใหญ่นั้นในระหว่าง 1 ชั่วโมงจะสามารถจุดได้ประมาณ 20000 ชุด

การจัดแสดงดอกไม้ไฟที่มีชื่อเสียงของโตเกียวก็คือที่แม่น้ำสุมิดะ ซึ่งในแต่ละปีจะมีผู้คนหลั่งไหลมาจากทั่วสารทิศกว่า 1 ล้านคนเพื่อมาชมงานนี้โดยเฉพาะ ซึ่งในเขตอาซะกุสะเป็นแถบบริเวณที่ใกล้แม่น้ำสุมิดะที่มักจะมีชาวต่างชาตินิยมมาเที่ยวชมงานเป็นอย่างมาก

hanabi6

การจัดแสดงดอกไม้ไฟที่ยิ่งใหญ่แห่งแม่น้ำสุมิดะ

(ฝั่งซ้ายเป็น Tokyo Sky Tree ) ประมาณ 22500 ชุด

(เขตสุมิดะ เมืองโตเกียว)

การจัดแสดงดอกไม้ไฟที่มีชื่อเสียงในสถานที่อื่นๆ

การจัดแสดงดอกไม้ไฟที่ยิ่งใหญ่แห่งนะงะโอคะ

(เมืองนะงะโอคะ จังหวัดนีกาตะ) ประมาณ 20000 ชุด

เป็นงานแสดงดอกไม้ไฟที่มีชื่อเสียง 1 ใน 3 ของประเทศญี่ปุ่น

hanabi8

งานดอกไม้ไฟจากสำนักพิมพ์คานากาว่า ประมาณ 15000 ชุด

(ย่านมินะโตะมิราอิ เมืองโยโกฮาม่า จังหวัดคานากาว่า)

บรรยากาศแสงสียามค่ำคืนของเมืองโยโกฮาม่า

มีจุดเด่นตรงที่การจุดดอกไม้ไฟจะผสมผสานเข้ากับจังหวะเพลงพร้อมกัน

hanabi9

งานแสดงดอกไม้ไฟที่ยิ่งใหญ่แห่งอ่าวโตเกียว ประมาณ 12000 ชุด

(เขตชูโอ เมืองโตเกียว)

เป็นงานที่จัดขึ้นแถว Rainbow Bridge (สะพานสีรุ้ง)

ซึ่งสามารถรับชมไฟกับการแสดงดอกไม้ไฟที่ดูงดงามมาก

hanabi10

งานแสดงดอกไม้ไฟแห่งท่าเรือทะเลโคเบะ ประมาณ 10000 ชุด

(เมืองโคเบะ จังหวัดเฮียวโก)

บรรยากาศงานแสดงดอกไม้ไฟที่มีแสงสียามค่ำคืนของทะเลเมืองโกเบะ

ดอกไม้ไฟชนิดแบบต่างๆ

ดอกไม้ไฟชนิดที่ยิงขึ้นฟ้ามีให้เห็นหลากหลายชนิดมาก จะขอแนะนำลักษณะดอกไม้ไฟแบบทั่วไป ดังนี้

菊 (Kiku) แบบดอกเบญจมาศ รูปแบบของดอกไม้ไฟชนิดนี้ จะมีเส้นแสงกระจายอยู่รอบๆวงกลม แสดงให้เห็นถึงภาพของดอกเบญจมาศ
牡丹 (Botan) แบบดอกโบตั๋น รูปแบบของดอกไม้ไฟชนิดนี้ จะมีจุดไฟเป็นวงกลมกระจายอยู่ (โดยจะไม่เหลือเส้นแสงให้เห็น) แสดงให้เห็นถึงภาพของดอกโบตั๋น
スターマイン (Starmine) รูปแบบของดอกไม้ไฟชนิดนี้ใน1ชุด จะยิงดอกไม้ไฟหลายแบบอย่างต่อเนื่องในเวลาสั้นๆ แสดงให้เห็นถึงภาพคล้ายกลุ่มดาว
ナイヤガラ (Niagara) รูปแบบของดอกไม้ไฟชนิดนี้ จะทำโดยการอัดดินปืนลงท่อในลักษณะเป็นแถวๆ เมื่อจุดไฟก็จะสร้างประกายไฟน้ำตกได้

วิธีทำดอกไม้ไฟ

ดอกไม้ไฟนั้นจะทำในรูปทรงกลมที่ทำด้วยกระดาษซึ่งเรียกว่า 「尺玉 Shakudama」 โดยผสมดินปืนกับโลหะจัดเรียงเข้าด้วยกันในปริมาณมาก สิ่งสำคัญคือการผสมดินปืนกับโลหะ ซึ่งสีที่จะปรากฎออกมาให้สวยงามได้นั้นขึ้นอยู่กับอัตราการผสมดินปืนกับโลหะ ว่าใส่มากหรือใส่น้อยแค่ไหน ส่วนรูปร่างของดอกไม้ไฟก็จะขึ้นอยู่กับการเรียงดินปืนและโลหะที่บรรจุอยู่ในตัวกระบอก

hanabi15

ลักษณะการเรียงดินปืนและโลหะภายในกระบอกของ Shakudama

เสียงเชียร์

เวลายิงดอกไม้ไฟนั้น เสียงเชียร์「た～まや～！か～ぎや～！ทะ~มะยะ~!คะ~เกียะ~!」ผู้ชมดอกไม้ไฟในปัจจุบันก็ยังส่งเสียงร้องเชียร์แบบนี้อยู่ แต่คนญี่ปุ่นหลายคนก็อาจจะไม่รู้ว่าคำนี้มาจากชื่อร้านที่ทำดอกไม้ไฟที่มีอยู่จริง 2 ร้านคือ 「玉屋ร้านทายามะ และ鍵屋ร้านคากิยะ」

เมื่อสมัยก่อน2ร้านนี้ มีการแข่งขันแสดงดอกไม้ไฟขึ้น เวลาผู้ชมจะให้กำลังใจโดยจะส่งเสียงเชียร์ว่า 「ทะ~มะยะ~!คะ~เกียะ~!」 จึงกลายเป็นที่นิยมหลังจากนั้นมา

ดอกไม้ไฟแบบใช้มือถือเล่น

ไม่เพียงแต่จะสร้างความเพลิดเพลินในการชมการแสดงดอกไม้ไฟในช่วงฤดูร้อนเท่านั้น เวลาไปค่ายหรือจะไปทะเลแต่ละคนก็จะเพลิดเพลินกับการเล่นดอกไม้ไฟแบบใช้มือถือเล่น บรรดาร้านค้าสะดวกซื้อ ซุปเปอร์มาร์เก็ต หรือพวกร้านขายของเด็กเล่นก็จะนำมาขายกัน ทำให้แสดงให้เห็นว่าขณะนี้กำลังเข้าสู่ฤดูร้อนแล้ว

hanabi16

สินค้าแบบต่างๆที่เป็นดอกไม้ไฟแบบใช้มือถือเล่น

hanabi17

線香花火 (Senkoo Hanabi) ธูปดอกไม้ไฟแบบใช้มือถือเล่น

หรือที่คนไทยเรียกว่า “ไฟเย็น” นั้นเอง

hanabi18

การแสดงดอกไม้ไฟในเทศกาลลอยกระทงของไทย จังหวัดสุโขทัย

การแสดงดอกไม้ไฟไม่ว่าจะเป็นของประเทศไทยหรือของประเทศญี่ปุ่นและประเทศอื่นๆ ก็ล้วนแต่สร้างความเพลิดเพลินให้กับผู้ชม อีกทั้งยังสร้างสีสรรค์ในงานพิธีนั้นๆได้อย่างงดงาม แต่ในความสนุกสนานนั้นก็ควรระมัดระวังในการจุดเล่นดอกไม้ไฟกันด้วยนะคะ เพื่อความปลอดภัยอย่าประมาทกันค่ะ ^ ^

วันนี้ได้นำคลิปวิดีโอที่ถ่ายภาพบรรยากาศการแสดงดอกไม้ไฟที่โตเกียวของเมื่อเดือนสิงหาคมที่ผ่านมา ให้ทุกท่านได้รับชมความสวยงามด้วยกันค่ะ